سلف صالح

در عصر امامت امام عصر علیه السلام، شاید هیچ امری به دشواری و حساسیت غیبت آن حضرت، ابزار آزمایش شیعیان و مومنان نباشد. به‌علاوه، هر چند غیبت خلفای الهی، در امت‌های پیشین، سابقه‌ای دیرینه دارد، اما طولانی شدن آن در امت اسلام، آن هم تا حدود 12 قرن، زمینه پیدایش انحرافات فراوانی شده است.

در این میان کسانی که بتوانند با رسیدن به جایگاه علمی مناسب، علاوه بر حفظ دین و عقیده خود، ایمان برادران دینی‌شان را هم حفظ کنند، بدون تردید نزد خدای متعال از جایگاه بلندی برخوردارند.

در این درس قصد داریم به اهمیت و ارزش تلاش برای حفظ دین شیعیان اشاره کنیم.

نکته‌ی مهم: در هیچ کجای این درس و اساساً در هیچ کجای این وبلاگ به دنبال استنباط حکم فقهی و وظیفه شرعی نیستیم. لذا روشن است هر جا که می‌گوییم «واجب است» یا «باید چنین شود»، قصد ارائه یک حکم شرعی نداریم.

اهمیت و ضرورت

1ـ از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شد است که ایشان فرمودند:

أَشَدُّ مِنْ یُتْمِ الْیَتِیمِ الَّذِی انْقَطَعَ عَنْ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ یُتْمُ یَتِیمٍ انْقَطَعَ عَنْ إِمَامِهِ وَ لَا یَقْدِرُ عَلَى الْوُصُولِ إِلَیْهِ وَ لَا یَدْرِی کَیْفَ حُکْمُهُ فِیمَا یُبْتَلَى بِهِ مِنْ شَرَائِعِ دِینِهِ.

أَلَا فَمَنْ کَانَ مِنْ شِیعَتِنَا عَالِماً بِعُلُومِنَا وَ هَذَا الْجَاهِلُ بِشَرِیعَتِنَا الْمُنْقَطِعُ عَنْ مُشَاهَدَتِنَا یَتِیمٌ فِی حَجْرِهِ أَلَا فَمَنْ هَدَاهَُ وَ أَرْشَدَهُ وَ عَلَّمَهُ شَرِیعَتَنَا کَانَ مَعَنَا فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَى‏.¹

ناگوارتر از یتیمى فرد بى‏مادر و پدر، یتیمى آن کسى است که از امامش دور افتاده، و توان وصول به او را ندارد، و پاسخ مسائل مورد نیازش را نمى‏داند، پس بدانید که شیعه ما داناى به علوم ماست، و افرادى که- به دلیل عدم دیدار- از علم ما بى‏خبر مانده‏اند همچون یتیمى در کنف حمایت ایشانند. بدانید جایگاه کسى که هدایت و ارشاد نموده و دستورات و شرائع ما را تعلیم مى‏کند همراه ما در گروه انبیاء در اعلى علّیین خواهد بود.

2ـ از امام جواد علیه السلام نقل شده است که ایشان فرمودند:

مَنْ تَکَفَّلَ بِأَیْتَامِ آلِ مُحَمَّدٍ الْمُنْقَطِعِینَ عَنْ إِمَامِهِمْ الْمُتَحَیِّرِینَ فِی جَهْلِهِمْ الْأُسَارَى فِی أَیْدِی شَیَاطِینِهِمْ وَ فِی أَیْدِی النَّوَاصِبِ مِنْ أَعْدَائِنَا فَاسْتَنْقَذَهُمْ مِنْهُمْ وَ أَخْرَجَهُمْ مِنْ حَیْرَتِهِمْ وَ قَهَرَ الشَّیَاطِینَ بِرَدِّ وَسَاوِسِهِمْ وَ قَهَرَ النَّاصِبِینَ بِحُجَجِ رَبِّهِمْ وَ دَلَائِلِ أَئِمَّتِهِمْ لِیَحْفَظُوا عَهْدَ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ بِأَفْضَلِ الْمَوَانِعِ بِأَکْثَرَ مِنْ فَضْلِ السَّمَاءِ عَلَى الْأَرْضِ وَ الْعَرْشِ وَ الْکُرْسِیِّ وَ الْحُجُبِ عَلَى السَّمَاءِ وَ فَضْلُهُمْ عَلَى الْعِبَادِ کَفَضْلِ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ عَلَى أَخْفَى کَوْکَبٍ فِی السَّمَاء.²

به درستى هر که سرپرستى یتیمان آل محمّد، همانها که از امامشان دور افتاده و در حیرت جهل غوطه‏ور و در دستان دشمنان ناصبى ما اسیرند، را بر عهده گیرد و ایشان را نجات داده و از سرگردانى برهاند، و شیاطین را با دفع وسوسه‏هایشان مغلوب سازد، و بر ناصبیان [دشمنان اهل بیت علیهم السّلام‏] توسّط حجّتهاى پروردگار و دلائل امامانشان چیره شود، مقام و منزلتش نزد خداوند به بهترین وجهى بر شخص عابد برترى و فضیلت یابد، فضیلتى به مراتب بالاتر از فضل آسمان بر زمین و عرش و کرسى و پرده‏هاى آسمان، و برترى این جماعت بر گروه عابدان همچون فضیلتى است که ماه شب بدر بر کم‏سوترین ستاره آسمان دارد.

3ـ امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند:

فَضْلُ کَافِلِ یَتِیمِ آلِ مُحَمَّدٍ الْمُنْقَطِعِ عَنْ مَوَالِیهِ النَّاشِبِ فِی رُتْبَةِ الْجَهْلِ یُخْرِجُهُ مِنْ جَهْلِهِ وَ یُوضِحُ لَهُ مَا اشْتَبَهَ عَلَیْهِ عَلَى فَضْلِ کَافِلِ یَتِیمٍ یُطْعِمُهُ وَ یَسْقِیهِ کَفَضْلِ الشَّمْسِ عَلَى السُّهَا.³

فضیلت کسى که یتیمى از آل محمّد را که از والیانش دور افتاده و گرفتار حیرت جهل شده کفالت و سرپرستى کرده و از تاریکى جهل بیرون سازد و مشتبهات او را برطرف نماید، همچون فضیلت خورشید بر «سها» (کم‏سوترین ستاره) است.

4ـ از امام حسین علیه السلام نقل شده است که ایشان فرموده‌اند:

مَنْ کَفَلَ لَنَا یَتِیماً قَطَعَتْهُ عَنَّا مَحَبَّتُنَا بِاسْتِتَارِنَا فَوَاسَاهُ مِنْ عُلُومِنَا الَّتِی سَقَطَتْ إِلَیْهِ حَتَّى أَرْشَدَهُ وَ هَدَاهُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ : أَیُّهَا الْعَبْدُ الْکَرِیمُ الْمُوَاسِی لِأَخِیهِ أَنَا أَوْلَى بِالْکَرَمِ مِنْکَ اجْعَلُوا لَهُ یَا مَلَائِکَتِی فِی الْجِنَانِ بِعَدَدِ کُلِّ حَرْفٍ عَلَّمَهُ أَلْفَ أَلْفِ قَصْرٍ وَ ضُمُّوا إِلَیْهَا مَا یَلِیقُ بِهَا مِنْ سَائِرِ النَّعِیم‏.⁴

هر کس کفالت یتیمى از ما که رنج غیبت، ارتباطش را از ما بریده را بر عهده گیرد و با علوم ما او را همراهى و کمک کند تا ارشاد و هدایت شود، خداوند عزّ و جلّ به او می‌فرماید: «اى بنده کریم من! که به برادرت یارى نمودى، من به کرم از تو سزاوارترم، اى فرشتگانم براى او در بهشتها به تعداد هر حرفى که تعلیم داده هزار هزار قصر قرار دهید. و در خور آن قصرها نیز از سایر نعمتها بدان بیافزاید.

5ـ امام حسن عسکری علیه السلام فرموده‌اند:

إِنَّ مُحِبِّی آلِ مُحَمَّدٍ مَسَاکِینُ مُوَاسَاتُهُمْ أَفْضَلُ مِنْ مُوَاسَاةِ مَسَاکِینِ الْفُقَرَاءِ وَ هُمُ الَّذِینَ سَکَنَتْ جَوَارِحُهُمْ وَ ضَعُفَتْ قُوَاهُمْ مِنْ مُقَاتَلَةِ أَعْدَاءِ اللَّهِ الَّذِینَ یُعَیِّرُونَهُمْ بِدِینِهِمْ وَ یُسَفِّهُونَ أَحْلَامَهُمْ أَلَا فَمَنْ قَوَّاهُمْ بِفِقْهِهِ وَ عَلَّمَهُمْ حَتَّى أَزَالَ مَسْکَنَتَهُمْ ثُمَّ یُسَلِّطُهُمْ عَلَى الْأَعْدَاءِ الظَّاهِرِینَ النَّوَاصِبِ وَ عَلَى الْأَعْدَاءِ الْبَاطِنِینَ إِبْلِیسَ وَ مَرَدَتِهِ حَتَّى یَهْزِمُوهُمْ عَنْ دِینِ اللَّهِ یَذُودُوهُمْ عَنْ أَوْلِیَاءِ آلِ رَسُولِ اللَّهِ ص حَوَّلَ اللَّهُ تَعَالَى تِلْکَ الْمَسْکَنَةَ إِلَى شَیَاطِینِهِمْ فَأَعْجَزَهُمْ عَنْ إِضْلَالِهِمْ قَضَى اللَّهُ تَعَالَى بِذَلِکَ قَضَاءً حَقّاً عَلَى لِسَانِ رَسُولِ اللَّهِ.⁵

از دوستداران آل محمّد [از نظر علمى‏] مسکین و فقیرند، همان گروهى که در برابر دشمنان ما ناتوان بوده، و مورد اعتراض و ملامت و طعن مخالفان واقع مى‏شوند، بنا بر این یارى و مساعدت نمودن به این فقرا افضل و برتر از کمک کردن به فقراى معمولى بى‏مال و ثروت است. و هر که از این جماعت دستگیرى نموده، و با سلاح علم و برهان در برابر دشمن نیرو بخشد، و فقر و عجز آنان را برطرف نموده و بر دشمن چیره گرداند، خداوند متعال نیز آنان را پیوسته در مقابل دشمنان- از شیاطین انس و جن- پیروز نموده، و عجز و ناتوانى را بر مخالفینشان مستولى فرماید.

6ـ امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام فرمودند:

مَنْ قَوَّى مِسْکِیناً فِی دِینِهِ ضَعِیفاً فِی مَعْرِفَتِهِ عَلَى نَاصِبٍ مُخَالِفٍ فَأَفْحَمَهُ لَقَّنَهُ اللَّهُ تَعَالَى یَوْمَ یُدْلَى فِی قَبْرِهِ أَنْ یَقُولَ اللَّهُ رَبِّی وَ مُحَمَّدٌ نَبِیِّی وَ عَلِیٌّ وَلِیِّی وَ الْکَعْبَةُ قِبْلَتِی وَ الْقُرْآنُ بَهْجَتِی وَ عُدَّتِی وَ الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَانِی فَیَقُولُ اللَّهُ أَدْلَیْتَ بِالْحُجَّةِ فَوَجَبَتْ لَکَ أَعَالِی دَرَجَاتِ الْجَنَّةِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَتَحَوَّلُ عَلَیْهِ قَبْرُهُ أَنْزَهَ رِیَاضِ الْجَنَّة.⁶

هر کس بنده عاجز از علم و معرفتى را تقویت نموده و در برابر دشمن تجهیز و غالب نماید، خداوند نیز به وقت بازپرسى در قبر، این کلمات را به او تلقین فرماید: اللَّه پروردگار من، و محمّد پیغمبر او، و على بن أبى طالب جانشین پیغمبر است، و کعبه، قبله من، و قرآن مایه سعادت و خوشبختى من است، و اهل ایمان برادران من هستند.

آنگاه از جانب خداوند خطاب مى‏رسد که: سخن حقّ را اظهار کردى و اعتقاد صحیحت را بیان نمودى، پس مقام و منازل رفیع بهشت را برایت واجب نمودم. در این حال قبر او تبدیل به یکى از باغهاى خوش منظره بهشت مى‏گردد.

7ـ امام صادق علیه السلام نیز فرموده‌اند:

مَنْ کَانَ هَمُّهُ فِی کَسْرِ النَّوَاصِبِ عَنِ الْمَسَاکِینِ مِنْ شِیعَتِنَا الْمُوَالِینَ حَمِیَّةً لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ یَکْسِرُهُمْ عَنْهُمْ وَ یَکْشِفُ عَنْ مَخَازِیهِمْ وَ یُبَیِّنُ عَوَارَهُمْ وَ یُفَخِّمُ أَمْرَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ جَعَلَ اللَّهُ تَعَالَى هِمَّةَ أَمْلَاکِ الْجِنَانِ فِی بِنَاءِ قُصُورِهِ وَ دُورِهِ یَسْتَعْمِلُ بِکُلِّ حَرْفٍ مِنْ حُرُوفِ حُجَجِهِ عَلَى أَعْدَاءِ اللَّهِ أَکْثَرَ مِنْ عَدَدِ أَهْلِ الدُّنْیَا أَمْلَاکاً قُوَّةُ کُلِّ وَاحِدٍ یَفْضُلُ عَنْ حَمْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ فَکَمْ مِنْ بِنَاءٍ وَ کَمْ مِنْ نِعْمَةٍ وَ کَمْ مِنْ قُصُورٍ لَا یَعْرِفُ قَدْرَهَا إِلَّا رَبُّ الْعَالَمِین‏.⁷

هر که تمام کوشش و تلاشش این باشد که شرّ مخالفین ما را از سر دوستان ناتوان ما کوتاه کند و ما را در شکست و کشف نقائص و نقاط ضعفشان یارى و حمایت نموده، و مقام پیامبر خدا و اهل بیت پاکش را تجلیل و تعظیم نماید، خداوند نیز به فرشتگان بهشت فرمان دهد که در ساختن قصرها و عمارات ویژه او همّت گماشته، و به عدد هر سخنى که با دشمنان خدا احتجاج مى‏کند، جمعى از فرشتگان مقتدر و توانا در بناى قصرهاى او کار و فعالیّت کنند، و آنقدر براى او عمارت و قصر مهیّا شود که مقدار آن را جز خداوند متعال نمى‏داند!

8ـ امیرالمومنین علیه السلام فرمودند:

مَنْ کَانَ مِنْ شِیعَتِنَا عَالِماً بِشَرِیعَتِنَا فَأَخْرَجَ ضُعَفَاءَ شِیعَتِنَا مِنْ ظُلْمَةِ جَهْلِهِمْ إِلَى نُورِ الْعِلْمِ الَّذِی حَبَوْنَاهُ بِهِ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَى رَأْسِهِ تَاجٌ مِنْ نُورٍ یُضِی‏ءُ لِجَمِیعِ أَهْلِ الْعَرَصَاتِ وَ حُلَّةٌ لَا تَقُومُ لِأَقَلِّ سِلْکٍ مِنْهَا الدُّنْیَا بِحَذَافِیرِهَا ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ یَا عِبَادَ اللَّهِ هَذَا عَالِمٌ مِنْ تَلَامِذَةِ بَعْضِ عُلَمَاءِ آلِ مُحَمَّدٍ.

أَلَا فَمَنْ أَخْرَجَهُ فِی الدُّنْیَا مِنْ حَیْرَةِ جَهْلِهِ فَلْیَتَشَبَّثْ بِنُورِهِ لِیُخْرِجَهُ مِنْ حَیْرَةِ ظُلْمَةِ هَذِهِ الْعَرَصَاتِ إِلَى نُزْهَةِ الْجِنَانِ فَیُخْرِجُ کُلَّ مَنْ کَانَ عَلَّمَهُ فِی الدُّنْیَا خَیْراً أَوْ فَتَحَ عَنْ قَلْبِهِ مِنَ الْجَهْلِ قُفْلًا أَوْ أَوْضَحَ لَهُ عَنْ شُبْهَة.⁸

هر که پیرو و شیعه ما بوده و عالم به دستورات ما باشد، و پیروان ضعیف و ناتوان ما را از تاریکى جهل و نادانى به نور علم و دانشى که به او عطا نموده‏ایم خارج سازد، روز قیامت تاجى از نور بر سر دارد و تمامى اهل آن ساحت را روشن سازد، و نیز جامه‏اى دارد که تمام دنیا با ذرّه‏اى از رشته و نخ آن برابرى نمى‏کند. سپس نداکننده‏اى فریاد برآورد: اى بندگان خدا این فرد دانشمند، یکى از شاگردان علماى آل محمّد است!!

و بدانید افرادى که در این سرا با توسّل به نور دانش او از حیرت جهل و نادانى برون رفته‏اند در آن سرا نیز به کمک نور او از تمام عرصه‏ها به بهشت‏هاى دور رهنمون شوند. پس به هر که در دنیا خیرى آموخته، و قفل جهل و نادانى از قلبش گشوده، یا شبهه‏اى را برایش روشن و آشکار ساخته، همه و همه را از آن عرصه‏ها خارج مى‏سازد.

وظیفه‌ی جامعه مسلمین در قبال اهل بدعت

در این رابطه نیز شیوه‌ی عمل را از کلام خود معصومین جستجو می‌کنیم، روشن است که اولین قدم در مواجهه با ایشان برائت قلبی و مخالفت نمودن با آنان در دل است.

الف. اظهار مخالفت

اما تنها بیزاری قلبی کافی نسیت بلکه باید این بیزاری‌ها به زبان بایستی جاری شده و به عمل علیه آنان نیز بینجامد.

1ـ امام صادق علیه السلام از قول پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله کلمات سنگین و شدیدی را در مورد اهل بدعت بازگو می‌کنند:

إِذَا رَأَیْتُمْ أَهْلَ الرَّیْبِ وَ الْبِدَعِ مِنْ بَعْدِی فَأَظْهِرُوا الْبَرَاءَةَ مِنْهُمْ وَ أَکْثِرُوا مِنْ سَبِّهِمْ وَ الْقَوْلَ فِیهِمْ وَ الْوَقِیعَةَ وَ بَاهِتُوهُمْ کَیْلَا یَطْمَعُوا فِی الْفَسَادِ فِی الْإِسْلَامِ وَ یَحْذَرَهُمُ النَّاسُ وَ لَا یَتَعَلَّمُوا مِنْ بِدَعِهِمْ یَکْتُبِ اللَّهُ لَکُمْ بِذَلِکَ الْحَسَنَاتِ وَ یَرْفَعْ لَکُمْ بِهِ الدَّرَجَاتِ فِی الْآخِرَة... .

هر گاه پس از من اهل ریب و بدعت را دیدید بیزارى خود را از آنها آشکار کنید، و بسیار به آنها دشنام دهید، و درباره آنها بد گوئید، و آنها را با برهان و دلیل خفه کنید که (نتوانند در دل مردم القاء شبهه کنند و) نتوانند بفساد در اسلام طمع کنند، و در نتیجه مردم از آنها دورى کنند و بدعتهاى آنها را یاد نگیرند، و خداوند در برابر این کار براى شما حسنات بنویسد و درجات شما را در آخرت بالا برد.

2ـ در کلامی دیگر حضرت علی علیه السلام احترام نهادن به اهل بدعت را به منزله‌ی تلاش در ویرانی دین می‌خواند:

مَنْ مَشَى إِلَى صَاحِبِ بِدْعَةٍ فَوَقَّرَهُ فَقَدْ سَعَى فِی هَدْمِ الْإِسْلَام‏

3ـ عیناً در کلام پیامبر اسلام هم آمده است. با این بیان:

من وقر صاحب بدعة فقد أعان علی هدم الاسلام.

توقیر و بزرگداشت اهل بدعت کمک در ویران کردن اسلام است

4ـ در جای دیگری حضرت پیامبر در تقبیح عمل ایشان می‌فرماید:

لایَقبَلُ اللهُ لِصاحِبِ بِدعَةٍ صَلوةً و لاصَوماً و لاصَدَقَةً و لاعُمرَةً و لاجِهاداً و لاصَرفاً و لاعَدلاً... .

خداوند، نماز، روزه، صدقه، عمره، جهاد، انفاق و بخشش بدعتگذار را قبول نمی‌کند.

ب. رها کردن بدعت گذار

روش دیگری که در کلام امیرمؤمنان علیه السلام برای مقابله با شیوه‌ی بدعتگذاران مطرح شده این است که بایستی آنان را در عرصه‌ی تاخت و تازشان تنها گذاشته و با نوعی جنگ سرد با ایشان مبارزه نمود تا نقاب از چهرة پلید آنان برداشته شود [کافی، ج1، ص95]. حضرت می‌فرمایند:

«شیفته‌ی سخت بدعت نگردید، زیرا همین شیفتگی فتنه‌ای برای افتادن در دام ایشان است».

حضرت در مورد این فریفتگان می‌فرماید:

«آنان بدترین مردم نزد خداوند هستند که خداوند ایشان را به حال خود واگذارده است».

 با این عبارت که:

«ان من ابغض الخلق الی الله عزوجل لرجلین، رجل وکله الله الی نفسه فهو جائر عن قصد السبیل مشعوف بکلام بدعة... فهو فتنه لمن افتتن به...»

کلام مولا به ما می‌فهماند که اگر بدعتگذار هوادار و مؤیدی در میان مردم نداشته و سخنش خریداری پیدا نکند دیگر برای چه کسی می‌تواند دین سازی نماید؟

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند:

«هرکس از صاحبان بدعت اعراض نموده و روی گرداند خداوند بزرگ قلبش را از امن و ایمان لبریز گرداند»[آثارالصادقین، ج2، ص38].

احادیث قبل، از در وعید و تنذیر و این حدیث از در وعده و تبشیر وارد شده است. این عین عبارت کلام رسول اکرم صلی الله علیه و آله است:

«مَن أعرَضَ عَن صاحِبِ بِدعَةٍ بُغضاً لَه ملا الله أمناً و ایماناً».

در تأیید مطالبی که قبلاً بدانها اشاره شد، اضافه می‌کنم که امام صادق علیه السلام به طور صریح مجالست با اهل بدعت را بر مسلمین مورد نکوهش قرار داده و فرموده است:

«نشست و برخاست با هر گروهی نشانه‌ی همسویی فکری با آنان است» [کافی، ج4، ص81، ح3]

و به استناد کلام پیامبر صلی الله علیه و آله آورده‌اند که نباید با اهل بدعت نشست و برخاست داشت زیرا ایشان فرمودند:

«المَرءُ عَلی دِینِ خَلیلِه و قَرینِه».

«فرد بر دین و آیین دوست و همنشین خود می‌باشد».

«لاتصحبوا اهل البدع و لاتجالسوهم فتصیروا کواحد منهم»

            با اهل بدعت هم‌نشینی و مجالست نکنید زیرا یکی از آن‌ها می‌شوید.

پی‌نوشت:

[1]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص16.

[2]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص17.

[3]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص16.  

[4]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص16.

[5]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص18.   

[6]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص18.

[7]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص19.  

[8]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص16.